Historia Katedry

Historia nauczania sanskrytu na Uniwersytecie Warszawskim

Profesor Eugeniusz Słuszkiewicz stworzył podwaliny powojennych studiów sanskrytologicznych w Warszawie, a jego uczniowie kształcili kolejne pokolenia badaczy. Jego uczniami byli m.in. Andrzej Ługowski (1938–2006), wybitny językoznawca oraz znawca Wed; Maria Krzysztof Byrski, specjalizujący się w klasycznym teatrze indyjskim; Marek Mejor, sanskrytolog, badacz, który skoncentrował się na studiach nad buddyzmem i w 2008 r. założył Pracownię Studiów nad Buddyzmem, Artur Karp (1942–2022), specjalista eposów sanskryckich, jak również badacz buddyzmu i języka palijskiego. 

Grono specjalistów indologicznych studiów klasycznych z czasem zasilili kolejni badacze, w większości absolwenci warszawskiej indologii, którzy do dziś wykładają przedmioty sanskrytologiczne. Należą do nich: Joanna Jurewicz, badaczka literatury sanskryckiej okresu wedyjskiego, a zwłaszcza Rygwedy; Bożena Śliwczyńska, sanskrytolożka i bengalistka, badająca także tradycje performatywne Indii, zwłaszcza formy teatralne Kerali; Piotr Balcerowicz, badacz historii filozofii indyjskiej oraz doktryn dźinizmu (studiował w Warszawie, Waranasi i Hamburgu); Anna Trynkowska, zajmująca się klasyczną literaturą sanskrycką (kāvya), głównie dworskim poematem epickim (mahākāvya) i poezją miłosną, klasyczną indyjską teorią literatury oraz bengalistyką; Monika Nowakowska, która po nauce greki i łaciny rozwinęła zainteresowania kulturą klasyczną Indii, koncentrując się głównie na filozofii indyjskiej.   

Więcej o historii nauczania sanskrytu na Uniwersytecie Warszawskim: 

1. Marek Mejor, Dziewięćdziesiąt lat Instytutu i Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1932-2022, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2022.
2. Marek Mejor, Studia sanskrytologiczne i buddologia, w: 75 lat Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pod red. Macieja Popko, Warszawa 2007, s. 111-121.
3. Marek Mejor, Sanskrit Studies in Poland, w: Teaching on India in Central and Eastern Europe. Contributions to the 1st Central & Eastern European Indological Conference on Regional Cooperation (Warsaw, 15-17 September 2005, pod red. Danuty Stasik, Anny Trynkowskiej, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2007, s. 36-43.
4. Anna Trynkowska, Sanskrit Studies in Poland after the Second World War, w: Sixty Years of Sanskrit Studies (1950-2010), Vol. 2: Countries Other than India, pod red. Radhavallabh Tripathi, Rashtriya Sanskrit Sansthan, D.K. Printworld, New Delhi 2012, s. 213–236.

Historia nauczania języka hindi na Uniwersytecie Warszawskim

Badania nad językiem hindi na Uniwersytecie Warszawskim mają swój początek w 1938 roku, kiedy stały się one częścią programu Seminarium Indologicznego. Kurs dla początkujących prowadził prof. Stanisław Schayer, natomiast zajęcia dla zaawansowanych – Hiranmoy Ghoshal, pierwszy lektor języków nowoindyjskich z Indii zatrudniony w Instytucie Orientalistycznym UW.

Nowy etap w nauczaniu języka hindi rozpoczął się w roku akademickim 1955/56, kiedy zatrudniono Tatianę Rutkowską (1926–2002), uczennicę prof. A.P. Barannikova – wybitnego specjalisty w zakresie języka i literatury hindi, zarówno współczesnej, jak i dawnej. Wraz z pojawieniem się tej specjalistki, reaktywowano powojenne studia nad tym językiem. Od tamtej pory języka hindi naucza się nieprzerwanie od 70 lat.

Badania poszerzono o studia nad muzułmańskim nurtem kultury Indii Północnych, wprowadzając naukę języka urdu (1961). Pierwszą wykładowczynią była Alicja Karlikowska, absolwentka warszawskiej indologii. W latach 60. XX w. do grona kadry uczącej języka hindi dołączyli kolejni absolwenci: Agnieszka Kowalska-Soni, stypendystka Uniwersytetu Allahabadzkiego, oraz Maria Krzysztof Byrski, który odbył stypendium na Banaras Hindu University, gdzie w 1966 r. uzyskał stopień doktora. W kolejnych latach kadra dydaktyczna powiększała się. Do zespołu dołączył Artur Karp (1942-2022); Anna Sieklucka, która do momentu przejścia na emeryturę zajmowała się także literaturą i językiem pendżabskim, a w 1984 roku – Danuta Stasik, autorka pierwszego podręcznika w języku polskim do nauki języka hindi oraz badaczka tradycji Ramajany w tradycji literackiej języka hindi. 

W latach 1983–2021 nauczanie języka hindi wspierali także lektorzy z Indii, przybywający w ramach polsko-indyjskich umów bilateralnych. 

Wraz z dołączeniem Aleksandry Turek (2009), która specjalizuje się w kulturze, literaturze i języku Radźasthanu (marwari), kadrę dydaktyczną stopniowo zaczęli zasilać byli uczniowie prof. Danuty Stasik, tworząc drugie pokolenie absolwentów języka hindi warszawskiej indologii. Do tego grona należą także Jakub Wilanowski-Hilchen (od 2013), badacz kultury Pakistanu, literatury i języka urdu, oraz Justyna Wiśniewska-Singh (od 2016), badaczka wczesnej prozy literackiej w khariboli-hindi. Nauczanie języka hindi wspiera także Monika Nowakowska, sanskrytolożka, która doskonaliła również ten język w Central Institute of Hindi w Agrze, w Indiach. 

Obecnie w zespole języka hindi KAP WO UW pojawiają się także absolwenci z trzeciego, najmłodszego pokolenia, w tym Agnieszka Jakóbowska (2023-2024) oraz Karolina Papis-Wróblewska (2024).

Warto również wspomnieć, że KAP WO UW była m.in. organizatorem międzynarodowych warsztatów 2nd Braj Bhasha and Early Modern Hindi Retreat (2012), podczas których badacze zgłębiali teksty we wczesnonowożytnych językach literackich Indii Północnych, oraz 1st International Early Modern Rajasthani Workshop (2015).

Więcej o historii nauczania języka hindi na Uniwersytecie Warszawskim: 

1. Danuta Stasik, Studia nad językiem i literaturą hindi, w: 75 lat Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pod red. Macieja Popko, Warszawa 2007, s. 123-131.
2. Danuta Stasik, Vārsā viśvavidyālay mẽ hindī ke pāthyakram aur paṛhāne kī sāmagrī, w: Madhya aur pūrvī yūrop mẽ hindi, pod red. Imre Bangha, Vāṇī prakāśan, Naī Dillī 2007, s. 57–60.
3. Danuta Stasik, Vārsā viśvavidyālay mẽ hindī adhyayan-adhyāpan – vartmān paridr̥śya, w: Videśī bhāṣā ke rūp mẽ hindī śikṣaṇ: paridr̥śya. Saṅgoṣṭhī samagra, pod red. Śrīś Candra Jaisvāl,  Hindi Book Centre, New Delhi 2012, s. 61-63. 

Historia bengalistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Wydział Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego jest jedynym ośrodkiem w Polsce i jednym z nielicznych w Europie, który prowadzi badania nad literaturą i kulturą bengalską oraz nauczanie języka bengalskiego. Historia warszawskiej bengalistyki nierozerwalnie wiąże się z postacią Bengalczyka Hiranmoya Ghoshala (1907–1969) – pierwszego lektora z Indii, zatrudnionego na Uniwersytecie Warszawskim do nauczania języków nowoindyjskich. Został on zaproszony do Polski w 1935 roku przez prof. Stanisława Schayera. Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie. We wrześniu 1940 roku zdołał przedostać się do Indii, by w 1957 roku powrócić do Warszawy. Od tego czasu aż do śmierci wykładał w ówczesnym Zakładzie Filologii Indyjskiej Instytutu Orientalistyki UW, prowadząc zajęcia m.in. z historii Indii, literatury bengalskiej oraz języka bengalskiego.

W latach 60. i 70. XX wieku zajęcia z gramatyki opisowej oraz praktycznej nauki języka bengalskiego prowadziła Agnieszka Kowalska-Soni, która studiowała bengalski również na Uniwersytecie Visva Bharati w Śantiniketanie (1961–1963). Warto także wspomnieć Marię Gurbiel, która w latach 1969–1971 nauczała języka bengalskiego w ówczesnym Instytucie Orientalistycznym UW.

Jedną z uczennic Hiranmoya Ghoshala była Barbara Grabowska (1944–2023), która dołączyła do kadry bengalistów w 1967 roku, a w 1973 roku obroniła doktorat pod kierunkiem prof. Eugeniusza Słuszkiewicza. Dzięki jej działalności warszawska bengalistyka wzbogaciła się też o badania nad średniowieczną literaturą bengalską. Wykładała ona przedmioty bengalistyczne aż do momentu przejścia na emeryturę w 2018 roku.

Kolejne pokolenia wykładowczyń i wykładowców to wychowankowie prof. Barbary Grabowskiej. Jedną z kluczowych postaci warszawskiej bengalistyki była Elżbieta Walter (od 1973 roku do emerytury w 2014 roku), która aktywnie współtworzyła ten ośrodek, kształcąc kolejne pokolenia specjalistów zajmujących się Bengalem – zarówno Bengalem Zachodnim w Indiach, jak i Bangladeszem. Tłumaczyła ona również literaturę bengalską na język polski i angażowała się w popularyzację wiedzy o Indiach i o Bengalu. Kadrę bengalistyczną współtworzą też Bożena Śliwczyńska oraz Anna Trynkowska – także stypendystka Visva-Bharati University w Śantiniketanie.

Do kadry nauczającej języka bengalskiego należał również Michał Panasiuk (do końca roku akad. 2023/ 2024). Obecnie bengalistykę rozwijają Weronika Rokicka (od 2014 roku), której zainteresowania badawcze obejmują bengalską literaturę podróżniczą, jak również historię i literaturę współczesnych Bengalu Zachodniego i Bangladeszu, oraz Jan Klonowski, przedstawiciel najmłodszego pokolenia bengalistów, jakie zasiliło szeregi wykładowców (2024).

Warto również wspomnieć, że KAP WO UW od 2018 r. współpracuje z uniwersytetami w Heidelbergu i Pradze przy organizacji Szkoły Letniej Języka Bengalskiego, co roku odbywa się ona rotacyjnie w innym ośrodku (w Warszawie ostatnio w 2023 roku, a kolejna edycja w 2026 r.).

Więcej o bengalistyce warszawskiej:

1. Elżbieta Walter, Bengalistyka, w: 75 lat Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego, pod red. Maciej Popko, Warszawa 2007, s. 133-139.
2. Elżbieta Walter, Bengali Studies in Warsaw, w: On the Understanding of the Other Cultures, Materials of International Conference on Sanskrit and Related Studies to Commemorate the Centenary of the Birth of Stanisław Schayer, Warsaw University, Poland, October 7-10, 1999, pod red. Marka Mejora, Piotra Balcerowicza, Warszawa 1999, s. 42-48.
3. Barbara Grabowska, Hiranmoy Ghoshal (1907-1969), „Przegląd Orientalistyczny”, nr 2, 1970, s. 108-109.

Historia tamilistyki na Uniwersytecie Warszawskim

Początki warszawskiej tamilistyki wiążą się z osobą Ramanathana Sundarama, który w 1972 r. rozpoczął pracę na Uniwersytecie Warszawskim jako pierwszy w dziejach wykładowca języków drawidyjskich – tamilskiego i malajalam. Od 1974 r. studenci indologii mogą studiować w grupie z językiem tamilskim jako wiodącym językiem indyjskim.

Pierwszą polską wykładowczynią języka tamilskiego była Katarzyna Witkowska-Trzaska, uczennica dra Sundarama, która pod jego kierunkiem przygotowała i obroniła pracę magisterską w 1975 r. Trzeba jednak dodać, że pierwszą pracę magisterską poświęconą językowi tamilskiemu, a przygotowaną pod kierunkiem sanskrytologa, prof. E. Słuszkiewicza, przedstawiła Małgorzata Burakowska jeszcze w 1970 r.

Wśród absolwentów indologii, którzy pod kierunkiem Sundarama ukończyli studia w 1979 r., wymienić należy dwie osoby. Danuta Pęcikiewicz studiowała w Madrasie, gdzie w 1980 r. przygotowała słownik tamilsko-polsko-angielski, do dziś w formie rękopisu. Tadeusz Herrmann studiował na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Madraskiego (1983–1986) i jako pierwszy w Polsce w 1989 r. uzyskał stopień doktora na podstawie pracy poświęconej średniowiecznej literaturze tamilskiej. Do czasu przejścia na emeryturę wykładał język, literaturę i kulturę tamilską oraz prowadził lektorat języka malajalam.

Drugą osobą, która uzyskała na UW stopień doktora (w 2003 r.) na podstawie pracy poświęconej literaturze tamilskiej, była Joanna Kusio (1960-2009). W czasie studiów przebywała na rocznym stypendium w Madrasie (1980/1981), a po rozpoczęciu pracy w ówczesnym Instytucie Orientalistycznym wyjechała na trzy lata do Tamil University w Tańdźawurze, gdzie pogłębiała swoją znajomość języka i kultury tamilskiej.

Obecnie tamilistykę na UW uprawiają naukowo dwie osoby. Jacek Woźniak studiował tamilski w Tamil University w Tańdźawurze, a Karolina Kłoszewska w Pondicherry University w Puduććeri. Do 2025 jako lektor zatrudniony był mgr Karthik Shanmuganandam.

Od samego początku tamiliści polscy byli wspierani w pracy dydaktycznej przez lektorów z Indii. Wśród najbardziej zasłużonych wspomnieć należy Indrę Parthasarathiego, wybitnego pisarza i dramaturga.

Więcej o historii tamilistyki warszawskiej: